20.10.15

ΕΛΕΝΗΣ ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ ΒΑΦΕΙΑΔΟΥ: Περί τέχνης | Νικόλαος Δραγούμης


ΟΔΟΣ 28.5.2015 | 790

Πικιώνης | Χατζής | Αλεκτορίδης | Σαμαράς 

Ρόρρος | Παπαντίνας | Δόϊκος….



Με την ευκαιρία της έκθεσης του Νικολάου Δραγούμη στην Αθήνα (και αργότερα στην Θεσσαλονίκη) που διοργανώνει το Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης  με τίτλο «Νίκος Δραγούμης, ο Ζωγράφος - 1874-1933», στο Μέγαρο Εϋνάρδου, η ΟΔΟΣ αναδημοσιεύει άρθρο της κ. Ελένης Παπανικολάου-Βαφειάδου που δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα τον Απρίλιο του 2003 (φ.212).


«Η κατάκτηση του νοήματος της τέχνης, απαιτεί βαθύ στοχασµό και λεπτότnτα διαισθητικτικής δυνάµεως, ώστε ο προσήλυτος να εισχωρήσει µε  καιρό και µε κόπο ως το άδυτο, όπου θα του αποκαλυφθεί n εσωτερική αλήθεια».  Δnµ. Πικιώνης 

«"Άρθούρε(*) του λέω, πώς µ' ανακάλυψες; Εµένα κανείς δεν µε ξέρει". Χαµογέλασε. "Πάντα αγαπούσα τις oρτανσίες" είπε».  Τόσος Λειβαδίτης

Ήταν κι αυτός γυιος του Στεφάνου Δραγούµη από το Βογατσικό της Καστοριάς, που διετέλεσε και πρωθυπουργός της Ελλάδος. Πρωτοδιάβασα για τον ζωγράφο, στο έξοχο από κάθε άποψη βιβλίο "Κείµενα" του Δ. Πικιώνη (έκδοση του Μορφωτικού Ιδρύµατος Εθνικής Τραπέζης, 1987) και αργότερα ξεφυλλίζοντας το "Λεξικό των Ελλήνων Καλλιτεχνών" (εκδόσεις Μέλισσα).

Στην σημαντικότατη αυτή αναφορά που κάνει ο συγγραφέας στο βιβλίο του για τον ζωγράφο Δραγούµη και ο τρόπος που τον προσεγγίζει και σαν άνθρωπο, θαρρώ πως είναι αυτονόητο να καµαρώνει κανείς όταν συλλογίζεται τα τόσα και τόσα ταλέντα, μέσα στα χρόνια και μέσα στον χώρο της τέχνης, που αναδείχθηκαν και όχι µόνο στην ζωγραφική. Αλλά, που γεννήθηκαν και έζησαν στην ακριτική αυτή γωνιά της χώρας και άλλοι που έχουν τις ρίζες τους σε αυτήν, ή που έφυγαν κάποτε σε άλλους τόπους για να δημιουργήσουν.

Μία δικαίωση για σκέψεις και συναισθήματα ανάλογα, είναι αν ξαναφέρουµε για λίγο στην µνήµη καταξιωµένες µορφές, όχι µόνο ελληνικού ενδιαφέροντος και άλλων λιγότερο γνωστών σε ευρύτερο ορίζοντα, αλλά πάντα με ποιοτική αξία ιδιαίτερη υψηλή.

Στην ζωγραφική συγκεκριμένα, ο Βασίλειος Χατζής (**), ας τους ξαναθυµηθούµε, γιατί όχι αξίζουν Οι πίνακές του, ανάµεσα στους σπουδαιότερους που στολίζουν σήµερα την µόνιµη συλλογή της Εθνικής Πινακοθήκης στην Αθήνα, από ζωγράφους διεθνώς αναγνωρισµένους.

Ο Νικ. Αλεκτορίδης επίσης, του οποίου πίνακές του συγκαταλέγονται σε εξαιρετικές ιδιωτικές συλλογές και πινακοθήκες.

Ο Λουκάς Σαµαράς (***) που ζει χρόνια τώρα στις Ηνωµένες Πολιτείες Αµερικής και θεωρείται ένας από τους καλλίτερους δέκα καλλιτέχνες του κόσµου! Πριν πολλά χρόνια θαύµασα µαζί µε πλήθος κόσµου, σε γνωστή γκαλερί στο Κολωνάκι Αθηνών, µία πολυσυζητηµένη έκθεσή του. Καθώς και πίνακες σε µόνιµη συλλογή της γνωστής πινακοθήκης στο κτήµα Βορρέ στην Αττική.

Σπουδαίο ταλέντο ο αείµνηστος δικηγόρος Βασίλης Παπαντίνας, που µας εµπνέει πάντα απεριόριστο θαυµασµό, όχι µόνο σαν δόκιµος πλέον ζωγράφος, αλλά και µε τα γραπτά που άφησε.

Ο Λευτέρης Ρόρρος, ο αγαπηµένος µαθητής του διάσηµου ζωγράφου και καθηγητή της σχολής Καλών Τεχνών του Πολυτεχνείου Ι. Μόραλη. Είχε εκτιµήσει το ταλέντο του δεόντως και (στις σπανιότατες φορές που κανείς έχει την ευκαιρία να τον ακούσει να µιλάει) είχε εκφράσει -όπως διαβάσαµε σε σχετικό άρθρο της κας Μ. Σωτηροπούλου στην ΟΔΟ- την λύπη του που χάθηκε τόσο πρόωρα, ένα πολλά υποσχόµενο µεγάλο ταλέντο και ότι θα τον θυµάται όπως και εµείς άλλωστε, µε πολύ τρυφερότητα.

Αλλά και στην µουσική, ο καθηγητή; µας Βασίλης Δόϊκος, ο µουσικός που άφησε ιστορία στο παραδοσιακό µας τραγούδι, µε τις χορωδίες και µε το µεράκι του.

Ο Χρήστος Χαιρόπουλος, ο γνωστός σε όλους µας Λαλάκης, µε τα αξέχαστα τραγούδια του. Αν και άλλης εποχής, θα εµπνέουν πάντα κάθε φορά που η ανάγκη για λίγο χρώµα, κάποια ροµαντική πνοή, θα δίνει το λυτρωτικό οξυγόνο της ελπίδας στον αέρα που αναπνέουµε και ασφυκτιούµε.

Στο "Λεξικό της Ελληνικής Μουσικής" του εξαίρετου µουσικολόγου και συνθέτη Τάκη Καλογερόπουλου µε τίτλο "Από τον Ορφέα ως σήµερα", που ολοκληρώθηκε εδώ και λίγους µήνες και ο έβδοµος τόµος, παρέδωσα τα βιογραφικά τους στοιχεία και ό,τι άλλο αφορούσε το έργο του και στην ζωή των δύο καστοριανών μουσικών, όπως και μέρος από την έρευνα για τον Νικόλαο Δούµπα. Ο τελευταίος, αν και εδώ ήταν μουσικός, συγκαταλέγεται µεταξύ αυτών για την εξαιρετικής σηµασίας συµβολή του στο κεφάλαιο της µουσικής. Οι απόγονοι του Βασίλη Δόϊκου και του Χαιρόπουλου, μου τα διέθεσαν και εγώ ακολούθως στα χέρια του µουσικολόγου. Διορθώσεις και συμπληρώματα θα υπάρξουν φυσικά στην επανέκδοση. Ο συγγραφέας ατυχώς δεν είχε έγκαιρα τις λεπτομέρειες που θα φώτιζαν περισσότερο σε ό,τι αφορά αυτούς τους άξιους ανθρώπους.

Και ακόµη στην ποίηση. Ο µεγάλος ποιητής Αθανάσιος Χριστόπουλος, αυτός που ενέπνευσε τους µεγάλους έλληνες ποιητές που ακολούθησαν.

Πολλά ταλέντα λοιπόν κι ανάμεσά τους ο Ν. Δραγούμης. Αυτός που κυρίως μας τον γνωρίζει –όπως προανέφερα στην αρχή του κειµένου- είναι ο Πικιώνης (1887-1968) στο βιβλίο του "Κείμενα". Μία εξόχως λαµπρή προσωπικότητα της τέχνης και της επιστήµης, της υψηλής διανόησης. Υπήρξε και ο ίδιος σπουδαίος ζωγράφος. Καθηγητής στην αρχιτεκτονικής σχολήλς του Ε.Μ.Π., η διδασκαλία του οποίου άφησε εποχή. Το αρχιτεκτονικό του έργο πρωτότυπο και παραδοσιακό που κορυφώθηκε με το έργο αγάπης που αφιέρωσε τους χώρους γύρω από την Ακρόπολη της Αθηνών.

Οι µελέτες του από τα αρχοντικά της Καστοριάς, βραβεύονται το 1948 από την Ακαδηµία Αθηνών και το βιβλίο προλογίζει η Ναταλία Μελά. Μαζί και οι µελέτες για τα σπίτια στην Ζαγορά που προλογίζει ο Γ. Μέγας.

Το βιβλίο για την Καστοριά είχα την χαρά να το καµαρώσω στο Πολυτεχνείο,- όταν αναζητούσα επίµονα να βρω το βιβλίο του Νικ. Μουτσόπουλου, καθηγητή του Α.Π.Θ. "Τα αρχοντικά της Καστοριάς". Και αργότερα, σε σπίτια φίλων αρχιτεκτόνων που το είχαν με υπερηφάνεια στις βιβλιοθήκες τους.

Ο Δ. Πικιώνης το 1966, εκλέχθηκε τακτικό µέλος της Ακαδηµίας Αθηνών και ενώ είχε προηγηθεί το 1961 η εκλογή του ως αντεπιστέλλον µέλος της Ακαδημίας Τεχνών του Μονάχου µε πρόταση του καθηγητή της πολυτεχνικής σχολής του Μονάχου Wiedman. Έχω έντονη την ανάμνηση από την εντύπωση που µας έκανε µία έκθεσή του ζωγραφικής λίγα χρόνια πριν στην ειδική αίθουσα της Ακαδημίας Αθηνών.

Χαράχτηκε μάλιστα έντονα στην μνήμη μου το πορτραίτο του, ακριβώς στην είσοδο, λίγο πριν το άνοιγμα της αίθουσας, με κάποια λόγια που τα θυμάμαι ακόμη: "Λίγο περισσότερη ανθρωπιά, βαθύτερη νόηση και ψυχική ευαισθησία και αλλάζουν όλα. Από την αρχική στάση έως τις λεπτομέρειες". Και στην κυρία αίθουσα, το άλλο επίσης υπέροχο: "Αχ, πρέπει να σε κάνω όπως σε αισθάνομαι, ω Φύση. Αλλιώς τα χέρια μου να σας αγγίξουν δεν πρέπει, θεία του Ουρανού, αχτίδες χρυσές και των Μορφών Αρμονία… ".

Ο ζωγράφος Ν. Χατζηκυριάκος Γκίκας της Ακαδημίας Αθηνών, γράφει για τον Πικιώνη μεταξύ άλλων: «Ήταν άνθρωπος με γνώσεις που αγκάλιαζαν από αρχαία ελληνικά και λατινικά, μαθηματικά, που του επέτρεψαν να εμβαθύνει στις θεωρίες των αρμονικών χαράξεων, φιλοσοφικές γνώσεις από Λάϊμηνιτς ως τις ασιαστικές δοξασίες, τους νέους Πλατωνικούς και ακόμη την ελληνική και ξένη ποίηση».

Ερχόμαστε έτσι στις άκρως εκπληκτικές πληροφορίες του για τον Νικόλαο Δραγούμη, μέσα από το κεφάλαιο του βιβλίoυ του, που αφορά την γλύπτρια Ναταλία Κωνσταντινίδου και από το σημείο που αναφέρεται στον ζωγράφο και άνθρωπο, ως εκεί που κάνει τις τόσο ενδιαφέρουσες προτάσεις για τον καλλιτέχνη.
«…Το 1949, είχα δει στο εργαστήρι της το σημάδι που μαρτυρούσε τις προσπάθειες να εκφράσει τα ποθεινά οράματά της. Ήταν ένα σχέδιο απάνω σε μια μαλτεζόπλακα που παρίστανε την "σύναξη" του Παύλου Μελα, του Ίδα και του Περικλή Γιαννόπουλου.

»Στο σημείο τούτο θεωρώ ιερό χρέος μου να αναφέρω έναν άλλον Δραγούμη ζωγράφο, μεγαλύτερο αδελφό του Ίδα, τον Νικόλαο, όπου τον είχα ανταμώσει την άνοιξη του 1911 στο Παρίσι, στον "Κήπο του Λουξεμβούργου". Μπρετονική φορεσιά, σκούφο και ξύλινα υποδήματα. Δεν θυμάμαι ποιος κοινός φίλος μας σύστησε. Αισθάνθηκα απεριόριστη στοργή γι' αυτόν. Μου διηγήθηκε την ιστορία του. Είχε έρθει στην Γαλλία από χρόνια για να εγγραφεί στην κρατική σχολή του Ναυτικού. Μα ήταν εκπρόθεσμος και ματαιώθηκε έτσι το όνειρο της ζωής του. Σπούδασε ζωγραφική. Αισθανόταν ξεριζωμένος. Η Ελλάδα ήταν η μάνα του, η Γαλλία η τροφός του. Μου διάβασε ένα ποίημα που ιστορούσε την φρικτή μοίρα του. Ε λοιπόν, σε αυτόν, που αποκαλούσε τον εαυτό του έναν "ξεριζωμένο", έπαλλε μία καρδιά που άλλη ελληνικότερη από την δικιά του δεν έχω γνωρίσει….

»Με πήρε και πήγαμε στην Παναγία των Παρισίων για να μου δείξει πως στον δεξιό πυλώνα της είχαν δουλέψει βυζαντινοί μάστοροι –και πράγμα παράδοξο, που για πρώτη φορά μου είχε συμβεί: η δύναμη του οραματισμού του ήταν τόση και τέτοια, που ευθύς ως έπεφτε το όμμα του επάνω μου στα ξενικά μνημεία και κτήρια, λες και μετουσιώνονταν ευθύς σε οντότητες καθαρά ελληνικές… Η οξύτητα του γοτθικού, ο στόμφος και η ρητορεία, η χλιδή της γαλλικής αναγέννησης, λες και έσβηναν μπρος στα μάτια του. Η Παναγία η γοτθική βαπτιζόταν εις τα νάματα της ρωμιοσύνης, το παλάτι του Λουδοβίκου XlV μετουσιωνόταν σε παλάτι του βασιλιά Ήλιου (Ένας ήλιος στολίζει ένα από τα αετώματα του Λούβρου. Ο Ήλιος πάλι ήταν ο θεός Απόλλων).

»Επήγαμε στο δωμάτιό του (μία λαϊκή λεκάνη κι ένα κανάτι από τα δικά μας ήταν τα μόνα στολίσματα). Μου χάρισε ένα σκίτσο που παράσταινε την αδελφή του (Ναταλία Μελά) που χτενιζόταν. Την άλλη μέρα, θα ξεκινούσε νωρίς το πρωΐ για να πάει στην Προβηγκία, πεζοπορώντας να παρασταθεί στον τρύγο. Ο Έλληνας αυτός Βαν Γκογκ!

»Μαθαίνοντας την πρόθεσή του, η ψυχή εσκυθρώπασε σκοτεινά προαισθήματα με εκυρίευσαν: εις τον νου μου ήταν ως ν' άκουγα έμμονα τον εν δε φάει και όλεσσον .

»Ο Νικόλαος Δραγούμης πέθανε στην Αθήνα το 1933, ύστερα από πολυώδυνη ασθένεια. Τώρα που ο χρόνος απάλυνε την λύπη της οικογένειας για τον χαμό του αλησμόνητου Νικολάου, ίσως θα έπρεπε να στέρξει σε μία αναδρομή έκθεση των έργων του και των γραπτών του. Θα ήταν ένα οφειλόμενο χρέος εις την ιερή μνήμη του...

»Ο Κωνσταντινίδης θα 'πρεπε, μου φαίνεται, να περιλάβει τον Έλληνα αυτόν -κάπως απόμερα καθήμενον- μαζί με τους τρεις άλλους που ζωγράφισε ... ».

Στο "Λεξικό Ελλήνων Καλλιτεχνών" διαβάζουµε για τον ζωγράφο Δραγούµη:
Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1877 και πέθανε στην Αθήνα το 1933. Ήταν δευτερότοκο παιδί του Στεφάνου Δραγούµη, που διετέλεσε πρωθυπουργός και της Ελισσάβετ, το γένος Ιωάννου Κοντογιαννάκη.

Ανάµεσα στα πολλά παιδιά της οικογένειας Δραγούµη, πρεσβύτερη αδελφή του ήταν η Ναταλία, σύζυγος του Παύλου Μελά και νεώτερα αδέλφια του ο Ίων και ο Φίλιππος Δραγούµης. Φοίτησε στην νοµική σχολή του Πανεπιστηµίου Σορβόννης (απόφοιτος 1897), παρ' όλου που αρχικά ήθελε να σταδιοδρομήσει ως αξιωµατικός του Πολεµικού Ναυτικού. Με την κήρυξη του ελληνοτουρκικού πολέµου, αναχώρησε µέσω Γερµανίας, για να καταταχθεί ως εθελοντής στον Ελληνικό Στρατό. Στο Μόναχο όµως αρρώστησε και όταν έφθασε µε καθυστέρηση στην Ελλάδα, ο πόλεµος είχε ήδη τελειώσει άδοξα.

Τον επόµενο χρόνο (1898) έφυγε για το Παρίσι, µε την αµετάκλητη απόφαση να αφιερωθεί στην µεγάλη κλίση του, την ζωγραφική. Ζούσε µε το πενιχρό εισόδηµα που του έστελνε ο πατέρας του και ένα µικρό κληροδότηµα. Για ένα διάστηµα γράφτηκε στο εργαστήριο του γάλλου ζωγράφου A.W. Βοιιguereau. Γρήγορα απογοητεύτηκε από τον αυταρχικό τρόπο διδασκαλίας και από την θορυβώδη ζωή του Quartier Latin και επέλεξε ως τόπο εργασίας του την Προβηγκία, όπου πήγαινε πεζοπορώντας.

Η περιοχή αυτή της Γαλλίας του θύµιζε την Αττική, µε τα αµπέλια της, τις ελιές, τις συκιές και τους βραχώδεις λόφους της. Εκεί εργαζόταν απερίσπαστος, καθώς απέρριπτε την αστική ζωή του Παρισιού που τον απωθούσε. Λάτρευε την ύπαιθρο, την φυσική διαβίωση περιορισμένη μόνο στα ουσιώδη και απαλλαγμένη από κάθε περιττή πολυτέλεια.

Ο ίδιος ντυνόταν απλούστατα, µε βρεταννική φορεσιά, σκούφο και ξύλινα υποδήµατα, όπως τον περιγράφει ο αρχιτέκτονας Δ. Πικιώνης, που τον γνώρισε το 1911 στο Παρίσι. Ωστόσο, γύρω στα τριάντα του άρχισε να υποφέρει από οξείς ρευµατισµούς, εξ αιτίας της σκληρής ζωής του στην ύπαιθρο και της ασκητικής του διαβίωσης.

Ποτέ δεν ενδιαφέρθηκε να εκθέσει τα έργα του και πολύ περισσότερο να τα πωλήσει, παρά την φοβερή του ένδεια. Σε ένα µοιραίο ταξίδι του από το Παρίσι στην Προβηγκία, πεζοπορώντας κατακαλόκαιρο, κάτω από τον ανελέητο ήλιο, έπεσε αναίσθητος στον δρόµο από ηλίαση. Συνήλθε και έφθασε στην Προβηγκία όπου του εκδηλώθηκε ψυχασθένεια. Η σύντροφός του ρωσσίδα ζωγράφος Λυδία Botgek, τον φρόντισε µε µεγάλη αφοσίωση, επί είκοσι χρόνια που έµεινε κλεισµένος σε θεραπευτήριο (Ελβετία, Νάπολη, Άνδρος).

Το 1931 µε το ξέσπασµα της οικονοµικής κρίσης, βρισκόταν πάλι σε θεραπευτήριο της Γενεύης και οι δικοί του αναγκάσθηκαν να τον φέρουν πίσω στην Αθήνα, όπου κλείστηκε στο Δροµοκαίτειο. Εκεί, ύστερα από ενάµιση χρόνο (αρχές του 1933) πέθανε σε ηλικία 59 ετών. Ως ζωγράφος, γρήγορα προσχώρησε στον ιµπρεσιονισµό, χωρίς βαθµιαία φωτοσκίαση, αλλά µε απότοµες χρωµατικές µεταπτώσεις.

Ο ίδιος ο Δ. Πικιώνης δεν εδίστασε να τον χαρακτηρίσει "Ελληνα Βαν Γκογκ", πράγµα που επαληθεύτηκε σε µερικά πρώϊµα έργα του, όπως π.χ, στο έργο του Εκκλησία στον Κοκκιναρά, των αρχών του αιώνα. Ωστόσο, οι κατακτήσεις αυτές δεν είχαν καµµία επίδραση στους έλληνες καλλιτέχνες της εποχής του, αφού τα λίγα σχετικώς σωζόµενα έργα του ουδέποτε εξετέθησαν. Έργα του βρίσκονται στην συλλογή ΜΙΕΤ. Στην εφηµερίδα "Ελευθεροτυπία" (19-3-95), γράφτηκε ένα άρθρο για τον Νικόλαο Δραγούµη, µε τον τίτλο ''Ο άγνωστος Έλληνας Βαν Γκογκ", από τον Ε. Γκρούη.

Σε αυτό το σημείο η σκέψη μου πηγαίνει στα πολύ εύστοχα λόγια του συγγραφέα Αλέξη Πανσέληνου όταν τον ρώτησαν για τον ρόλο που παίζει η τέχνη στην ζωή μας. «Είναι» είπε «η έσχατη αντίσταση, τώρα που οι ιδεολογίες μας έχουν εκπέσει. Η τελευταία ανάσα. Και δεν μιλώ για την τέχνη ως φυγή, αλλά ως τρόπο επαναδιατύπωσης των αιτημάτων και των ιδανικών της ελευθερίας, της δικαιοσύνης και της ομορφιάς.

Γι' αυτό η τέχνη είναι πάντα πολιτική πράξη. Η θέση της στον πολιτισμό είναι κορυφαία, ακριβώς γιατί ενώ δεν βαρύνει η ανταλλακτική της αξίας ή η πρακτική της χρησιμότητα, η ίδια είναι ύψιστη ως αξία και ταυτόχρονα το απόλυτο μέσο για την ισορροπία και την διατήρηση της ανθρωπιάς μας, όταν όλα τείνουν να την σκοτώνουν».


(*) Eννοεί τον Αρθούρο Ρεμπώ.
(**) Η ΟΔΟΣ παρουσίασε τον Β. Χατζή καθώς και άλλους καστοριανούς ζωγράφους όπως τον Ν. Αλεκτορίδη, Λ. Ρόρρο κ.ά.  στο 158 φύλλο / 13-1-2002 και σε νεώτερα από το 2002 φύλλα.
(***) Ο Λουκάς Σαμαράς παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στην Καστοριά στις 17 Δεκεμβρίου 1998, στο 14ο φύλλο της ΟΔΟΥ. Στην συνέχεια η εφημερίδα έχει δημοσιεύσει πολλά αφιερώματα και σήμερα ο καλλιτέχνης είναι γνωστός.


Μέγαρο Εϋνάρδου: Αγ. Κωνσταντίνου 20 & Μενάνδρου - Αθήνα, τηλ.: 210 3234267. Έως τις 18 Ιουλίου. Ώρες λειτουργίας: Τρίτη και Πέμπτη: 10.00 - 14.00, Τετάρτη και Παρασκευή: 10.00 - 14.00 και 18.00 - 20.00, Σάββατο: 12.00 - 14.00. Η έκθεση προγραμματίζεται να παρουσιαστεί και στην Θεσσαλονίκη. 


Δεύτερη δημοσίευση στην ΟΔΟ: 28 Μαΐου 2015, αρ. φύλλου 790


Επιλογή σχετικών αναρτήσεων:

Σχετικά με τον Ν. Δραγούμη:

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Η ΟΔΟΣ σας ευχαριστεί για την συμμετοχή σας στον διάλογο.Το σχόλιό σας θα αποθηκευτεί προσωρινά και θα είναι ορατό στο ιστολόγιο, μετά την έγκριση της ΟΔΟΥ.

ΑΝΑΡΤΗΣΕΙΣ